Κυριακή
1 Ιανουαρίου 2023
Στέλλας
Τεργιακή: Οι 4 Εποχές της Ψυχής-Δοκίμιο
λόγου και ποίησης. Γράφει ο Κ.Ν.Τσιαντής
Στέλλας
Τεργιακή: Οι 4 Εποχές της Ψυχής-Δοκίμιο
λόγου και ποίησης, Αθήνα Ιωλκός, 2022.
Μόλις
προχθές πήρα στα χέρια μου το βιβλίο
της Στέλλας Τεργιακή ''Οι 4 Εποχές της
Ψυχής'' και θέλω με χαρά να καταθέσω τις
πρώτες σκέψεις που μου άφησε η ανάγνωσή
σου. Πρόκειται για ένα πολύ αξιόλογο
και όμορφο έργο και προπαντός ειλικρινές,
το οποίο καταπιάνεται με ένα πολύ δύσκολο
θέμα που συνήθως σε φιλοσόφους και
στοχαστές ακολουθεί τη φάση της
ωριμότητας. Όμως για τη συγκεκριμένη
ποιήτρια-συγγραφέα τα χρονικά σύνορα
αυθόρμητα παραμερίστηκαν από τραγικό
γεγονός του θανάτου της μητέρας της και
μετ' ου πολύ του αδελφού της- γεγονότα
που άναψαν αμέσως εντός της όλα τα
υπαρξιακά ερωτήματα και έφεραν στο
κέντρο του στοχασμού και του Είναι της
το οξύ κι απροσπέλαστο ζήτημα της
παρουσίας-απουσίας, που παραπέμπει
άμεσα στο ζήτημα της ψυχής, καθιστώντας
το θέμα συγγραφικά και ποιητικά
αναπότρεπτο.
Το
βιβλίο περιλαμβάνει
δύο μέρη, όπως δηλώνεται και στον
υπότιτλο. Το πρώτο μέρος έχει δοκιμιακό
χαρακτήρα, και το δεύτερο ποιητικό. Πέρα
από τον εγγενή και αυθόρμητο χαρακτήρα
της ποιήτριας για τα υπαρξιακά και
φιλοσοφικά/ μεταφυσικά ερωτήματα, ο
θάνατος της μητέρας και του αδελφού της
την ανάγκασαν να εγκύψει βαθύτερα στα
σχετικά ζητήματα και κυρίως στη διερεύνηση
του έσχατου ερωτήματος- που είναι και
παραμένει αυτό της ψυχής. Η φύση και η
κίνηση της ψυχής είναι το πιο δύσκολο
ερώτημα, όπως επισημαίνει ήδη από πολύ
νωρίς ο Ηράκλειτος- ''τόσο βαθύ λόγο
έχει''. Η επισήμανση αυτή δεν απέτρεψε
την ποιήτρια-συγγραφέα να καταπιαστεί
με το ζήτημα, στο οποίο άμεσα την ωθούσε
η ανυπέρβλητη ψυχική και πνευματική
ένταση που βίωνε των τραγικών συμβάντων.
Η στάση αυτή της συγγραφέως επιβεβαιώνει
και συνάδει με τη γνωστή ρήση η οποία
θεωρεί τη φιλοσοφία ως ''μελέτη θανάτου'',
όπως έχει διατυπωθεί για πρώτη φορά από
τον Πλάτωνα (Σωκράτης, διάλογος με το
Γλαύκωνα), και έχει επαναδιατυπωθεί από
εξέχοντες Έλληνες και Ευρωπαίους
φιλοσόφους στην εποχή μας, όπως ο
Χάιντεγκερ (Δες το βιβλίο: Μελέτη Θανάτου
- 2ο Διεθνες συμπόσιο φιλοσοφίας, δίγλωσση
έκδοση, ελληνικά-γαλλικά. Εστία. Αθήνα
2002), Από την άλλη μεριά, η τραγική βίωση
της απουσίας έχει καταλάβει το Είναι
της, το βιωματικό κέντρο της, και δεν
την αφήνει να καθησυχάσει (να βρει
καταφύγιο και παρηγορία) μένοντας στη
δοκιμιακή συγγραφή ή περιοριζόμενη στο
Λόγο της φιλοσοφίας, της θεολογίας και
της επιστήμης. Η τραγικότητα του βιώματος
την ωθεί στην ποίηση, σε Λόγο άλλου
είδους, που πηγή του δεν είναι απλά ο
ορθός ή μεταφυσικός λόγος αλλά η Αγάπη,
ήτοι ''το φως της δυνάμεως της ανόδου''
που διέπει την Ψυχή. Βεβαίως η Ποίηση
πρέπει να γνωρίζει την προσφορά που
μπορούν να έχουν τα άλλα είδη του Λόγου
στην αντιμετώπιση της αιμάσσουσας
πληγής, του τραύματος της απώλειας,
προκειμένου η ίδια να βρει και να
δικαιώσει το λόγο της ύπαρξής της.
Στο
πρώτο μέρος του βιβλίου η δοκιμιογράφος-ποιήτρια
αφού μας έχει κάνει γνωστό το θάνατο
της μητέρας της (και του αδελφού της),
ξανοίγεται προς τον φιλοσοφικό, μεταφυσικό
και επιστημονικό στοχασμό προκειμένου
να οριοθετήσει το ζήτημα της ψυχής. Η
οριοθέτηση αυτή δεν είναι φυσικά ένα
εύκολο ζήτημα (απαιτεί ειδικές μελέτες
και ποτέ δεν τελεσιδικεί). Η ίδια
αναγνωρίζει τη δυσκολία αλλά συγχρόνως
προβληματιζόμενη δείχνει μια απαραίτητη
προϋπόθεση για κάθε περαιτέρω
συνειδητοποίηση: μια μέθοδο διαστοχαστική
και διεπιστημονική προκειμένου να
εμβαθύνει στο ερώτημα και να κάνει ένα
βήμα στο άνοιγμα μιας νέας εποχής: μιας
νέας ''συνειδητότητας στο οικοδόμημα
του Νου, της Καρδιάς και της Ψυχής''. Όπως
γράφει ή ίδια: ''Οι κύκλοι της διαδρομής
του ανθρώπου στην ύλη ταυτίστηκαν και
παρουσιάστηκαν εντός μου με τις διαδοχικές
εκδηλώσεις της φύσης που οδηγούν σε μια
ολοκλήρωση μετουσίωσης και είναι σαν
τις 4 εποχές: άνοιξη, καλοκαίρι, φθινόπωρο,
χειμώνας'' (σ21). Με αυτό τον τρόπο
σχηματοποιεί η ποιήτρια την κίνηση της
Ψυχής και την υλική χωροχρονική της
εκδίπλωση: με έναν τρόπο που μας θυμίζει
τον ''ένυλο λόγο'' του Στωϊκισμού ή που
μοιάζει με την κίνηση του απόλυτου
πνεύματος του Χέγκελ, όπου οι 4 εποχές
της Φύσης προσομοιάζουν και εκτυλίσσονται
ανάλογα με τις 4 εποχές της Ψυχής.
Δεν
έχει σημασία από ποιητική ή αισθητική
σκοπιά το κατά πόσο προσωπικά ο καθένας
από εμάς συμφωνεί με τις φιλοσοφικές,
μεταφυσικές ή ακόμα επιστημονικές αρχές
και αναφορές που παρουσιάζονται στο
βιβλίο. Η συγγραφεύς προκαταβολικά
δηλώνει ότι ενδεικτικά αναφέρεται σ'
αυτές, με απώτερο σκοπό να δείξει το
πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται το
ερώτημα της Ψυχής. Και φυσικά χωρίς
γνώση και προβληματισμό επί αυτών των
τρόπων πρόσληψης και θεώρησης του
πραγματικού, που έχουν καταστεί και
αποδειχτεί σήμερα αρκετά δύσκολα και
σύνθετα, δεν μπορεί να σταθεί ποιητής
ή συγγραφέας στον καιρό μας. Η όλη
αντίληψη και εικόνα περί του επιστητού
βρίσκεται στη βάση κάθε Ποιητικής ή
θεωρίας τέχνης
Η
κ.Τεργιακή με το δοκίμιό της δείχνει
ότι έχει επαρκές ενδιαφέρον και γνώση
περί αυτών των θεμάτων, η συνθετότητα
όμως των οποίων παραμένει πρόβλημα
ακόμα και για τους μεγαλύτερους στοχαστές
και ειδικούς ερευνητές. Βέβαια η
συγγραφεύς δεν αξιώνει να βρει μια
τελεσίδικη απάντηση στα σχετικά
φιλοσοφικά, μεταφυσικά και γνωσιολογικά
ερωτήματα- απάντηση που ενδεχομένως
δεν υπάρχει. Στόχος πρώτιστος του
βιβλίου, έτσι κι αλλιώς, είναι και
παραμένει η Ποίηση: Η έκφραση του Λόγου
και της ομορφιάς της Ψυχής κατά την
κοσμική και εγκόσμια εκτύλιξή της στο
χρόνο. Στόχος είναι η καλλιέργεια και
δημιουργία της εσωτερικής οπτικής για
να φανερωθεί το ζήτημα του θανάτου και
της ύπαρξης και τελικά να μετα-νοήσουμε,
ν' αλλάξουμε νου, αναγνωρίζοντας τα λάθη
μας και κατακτώντας άλλα επίπεδα
συνειδητότητας, όχι υπό το κράτος
συναισθημάτων ενοχής αλλά ευφροσύνης
στην ανακάλυψη του θείου φωτός που
βρίσκεται εντός μας και γύρω μας-στον
κόσμο της ετερότητας, στην οικουμένη.
Στόχος είναι η δημιουργία μιας ποιητικής
και λογοτεχνικής αισθητικής που να
συνάδει με το κάλλος της Ψυχής αλλά και
με το άνοιγμα των δυνατοτήτων της Αγάπης
για προσωπική επικοινωνία, καλλιέργεια,
ενσυναίσθηση και διεκδίκηση του ήθους
της αρετής από την κατατρεχόμενη σήμερα
επί της γης ανθρώπινη ύπαρξη.
Τα
στοιχεία αυτά εκφράζονται με υπέροχο
τρόπο στο ποιητικό μέρος του βιβλίου,
όπου βρίσκουμε στίχους υψηλής τέχνης
και ιδιαίτερης ομορφιάς. Ενδεικτικά:
Στην ενότητα ''Άνοιξη'' διαβάζουμε:
''Καρποφόρησαν/ τα χωράφια της ύπαρξής
σου/ και φύτρωσε εκ νέου/ ο γόνιμος σπόρος
του ζευγά/ που πυροδοτεί την αλύτρωτη
ψυχή σου/....''Ενδύθηκες το φως της
δημιουργίας/ και την απόλυτη φωτοχυσία
του παντός/...Στην ενότητα ''Φθινόπωρο''
σε κερδίζει: ''Το μύρο και το φως / μιας
μακρινής υπερκόσμιας/ υπαγόρευσης/ που
σου φωνάζει και σου γνέφει...'' (σ159) και
σε κάνει να πεις: ''Ω κάλλος του φωτός
υπερούσιο και ακάματο/ στων λογισμών
τις φεγγαρόπετρες'' (169). Σε άλλη σελίδα
διαβάζουμε: ''Αναμετριέσαι με τον εαυτό
σου/ κι ίσως τότε/ να κλάψεις, θέλεις, /
γοερά../ ανα-θεμελιώνοντας τις ανισόρροπες
δομές σου'' (160). ''Αγωνιάς/ μα δεν
αντιστέκεσαι/ κι αφήνεσαι/ να σ' οδηγούν
της ζωής σου / οι χίμαιρες/ που αναδύουν
το σκότος'' (162/3).
Ο
επίλογος του βιβλίου, στοχεύοντας στην
ολοκλήρωση του ταξιδιού και στην
ενοποίηση των εποχών της Ψυχής, διατηρεί
υψηλό το ενδιαφέρον του αναγνώστη τόσο
από ποιητικής όσο και φιλοσοφικής
πλευράς. Διαβάζουμε: ''Στέκεις μετέωρος/
μπροστά στα γκρεμισμένα κομμάτια σου/
και οι σκέψεις σου/ σαν τις Ερινύες
φωνασκούν/ μες στις φλέβες / των πλανεμένων
σου ιδεών/ ξεμακραίνουν/ αφού δεν μπόρεσαν
να ισορροπήσουν / την αποστολή τους./
Ισοπεδώθηκαν όλα διαπιστώνεις!'' (209).
Τότε, μπροστά στην κατάσταση αυτή, την
οποία έφερε η προς-καιρότητα (211) και το
τέλος της αθανασίας/ μέσα στο ψύχος της
τεχνικής εποχής (που έφερε το θάνατο
του θεού-όπως σημειώνει ο Νίτσε), η ελπίδα
θ' αναγεννηθεί και πάλι προστρέχοντας
για δύναμη στην αστήρευτη πηγή της ζωής
: την Αγάπη. Αυτή είναι που συντηρεί τη
δυνατότητα για τη νέα αρχή και τον
αναγεννημένο και συμπαντικό άνθρωπο.
Η Αγάπη. 'Κι αυτή η νέα αρχή/ θα είναι μια
λαμπρή/ ολόφωτη γιορτή ευθύνης/ αυτογνωσίας
κι ευθυκρισίας/ παρρησίας και δύναμης/
αυτοσυνείδησης/ ελευθερίας/ αναγωγής
και μετουσίωσης/ μες στον ρουν της
ανέναης διάρκειας και της ολότητας του
χωροχρόνου''.
Η
Στέλλα Τεργιακή κάνει με το έργο της
αυτό βήματα σημαντικά που της επιτρέπουν
να πάρει άξια της θέσης της στην ελληνική
γραμματεία. Ο στίχος της είναι απλός,
διάφανος, άμεσος και καλοζυγισμένος. Ο
λόγος της ρέει αβίαστος και οι λέξεις
αποκαλύπτουν το νόημά τους μαζί με τους
φθόγγους/ήχους μιας κρυμμένης μουσικής.
Οι εκφραστικές της εκπλήξεις δε λείπουν
και συγχρονίζονται με την ώρα που
απαιτείται η ανύψωση της συνειδητοποίησης
και της αισθητικής συγκίνησης.
Η
ποιήτρια-συγγραφεύς χαρακτηρίζει το
βιβλίο της ως μια ''Υπαρξιακή τοποθέτηση''
απέναντι στις εποχές της Ψυχής ''μέχρι
την πλήρη εναρμόνισή της με την αέναη
πηγή του Φωτός', μια συμβολή στην
προσπάθεια ανακάλυψης της εσωτερικότητας
και ύψωσης της ανθρώπινης υπόστασης
στην αθανασία. Ωστόσο, το ερώτημα της
ψυχής συνεχίζει να παραμένει επίμονο
και συγχρόνως ά-πορο. 'Ολες οι φιλοσοφικές,
μεταφυσικές, θεολογικές θέσεις και
θεωρήσεις που γνωρίζαμε και πιστεύαμε
έχουν δεχτεί εδώ και δυο αιώνες μεγάλες
επιθέσεις κι αμφισβητήσεις. Σταθερότερα
θεμέλια αναζητούνται, ίσως μέχρι να
φτάσουν στο προσωκρατικό και Παρμενίδειο
βάθος τους. Αλλά και στην επιστήμη η
πρόοδος και οι νέες κατακτήσεις είναι
τέτοιες που θέτουν υπό αμφισβήτηση και
αναθεώρηση θεμελιακές έννοιες, όπως
της αιτιότητας, του χώρου και του χρόνου.
Με τα ζητήματα αυτά ο λογαριασμός λοιπόν
παραμένει για όλους ανοιχτός, έτσι που
η ποίηση να παραμένει ίσως η έσχατη
δυνατότητα για την βαθύτερη στέρεη
αναζήτηση και έκφραση του νοήματος της
ανθρώπινης ύπαρξης στον κόσμο αλλά και
για τον προσδιορισμό των ορίων και
δυνατοτήτων της ψυχής μας.
Εύχομαι
το βιβλίο ''Οι 4 Εποχές της Ψυχής'',
δοκιμιακός λόγος και ποίηση, που μας
προσφέρεται σε ποιοτική έκδοση από τον
Ιωλκό, να έχει τύχη καλή στο ταξίδι του
και λαμπρή συνέχεια, όπως το αξιώνει η
τέχνη και το υποβάλλει η φωτογόνος ψυχή
της ποιήτριας-συγγραφέως. Καλή Χρονιά.
Κώστας
Ν. Τσιαντής
31/12/2022
.jpg)